Daniel Siegel – Stay Connected

 Τι θα λέγατε αν είχατε στη διάθεσή σας μια μυστική συνταγή που θα μπορούσε να κάνει το παιδί σας πιο έξυπνο, πιο ανεξάρτητο, πιο ασφαλές και ικανό να δημιουργεί βαθειές σχέσεις αγάπης;

Το μυστικό κρύβεται σ’αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν «ασφαλή σύνδεση» κατά τα πρώτα χρόνια της παιδικής ηλικίας και σύμφωνα με ένα πολύ μεγάλο αριθμό ερευνών έχει τεράστια σημασία για την ανάπτυξη ενός παιδιού όχι μόνο κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του αλλά κατά τη διάρκεια ολόκληρου του βίου του.

Στην ασφαλή σύνδεση, στις ανθρώπινες σχέσεις, στο νου και τον εγκέφαλο αλλά και την αλληλεπίδραση μεταξύ τους αναφέρθηκε ο επιφανής παιδοψυχίατρος και νεύροβιολόγος δρ Ντάνιελ Ζίγκελ κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στην ημερίδα με θέμα «Οταν νιώθει το Μυαλό και σκέφτεται η Καρδιά» που διοργάνωσε πρόσφατα στην Αθήνα το «Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων» με στόχο να διευρύνει το διάλογο γύρω από την προσπάθεια σύνθεσης και αξιοποίησης -τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά- πεδίων όπως η συστημική σκέψη, η ψυχοθεραπεία, η οικογενειακή θεραπεία, οι νευροεπιστήμες κ.α.

Απόφοιτος του Χάρβαρντ και του UCLA, o δρ Ντανιελ Ζίγκελ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σημαντικότερους σύγχρονους νευροεπιστήμονες που συνδέουν το γονίδιο με το περιβάλλον και ειδικά τις ανθρώπινες σχέσεις.

Για πολλούς θεραπευτές αυτό που έκανε ο Ζίγκελ ήταν να δείξει πώς από τη στιγμή που γεννιόμαστε οι πιο σημαντικές σχέσεις στη ζωή μας πυροδοτούν τα νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου και μας επιτρέπουν να κατανοούμε και να συναισθανόμαστε τους άλλους.

Πέρα όμως από αυτό, με την συνθετική του προσέγγιση της «διαπροσωπικής νευροβιολογίας» έφερε τα τελευταία ευρήματα των επιστημόνων που ασχολούνται με τον εγκέφαλο κατευθείαν στο γραφείο των θεραπευτών δείχνοντας πώς η απτή ύλη του εγκεφάλου –οι λοβοί, οι έλικες, τα εξογκώματα, οι αυλοί και οι ιστοί του- δημιουργούν τις δυνατότητες για την υποκειμενική ζωή του νου, της καρδιάς, της ψυχής και του πνεύματος.

Στην Αμερική, η τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα ονομάστηκε δεκαετία του εγκεφάλου λόγω του μεγάλου αριθμού των ερευνών για τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου που είδαν το φως της δημιοσιότητας.

Γιατρός, παιδίατρος, ψυχίατρος και παιδοψυχίατρος, ο δρ Ντάνιελ Ζίγκελ στις αρχές της δεκαετίας του ’90 κατάφερε να δημιουργίσει μια ομάδα εργασίας αποτελούμενη από σαράντα κορυφαίους επιστήμονες από διαφορετικούς κλάδους που ασχολούνται με τον εγκέφαλο (γιατροί, βιολόγοι, νευροβιολόγοι, κοινωνιολόγοι, ψυχίατροι, ψυχολόγοι, κλπ) και οι οποίοι μελέτησαν από κοινού πώς συνδέονται και αλληλεπιδρούν ο νους με τον εγκέφαλο και τις ανθρώπινες σχέσεις.

Προς τιμήν του Ηράκλειτου, μάλιστα, και της ρήσης του «τα πάντα ρει» ο Ζίγκελ ονόμασε το τρίγωνο με κορυφές αυτά τα τρία στοιχεία «Τρίγωνο του Ηράκλειτου».

Συγγραφέας των βιβλίων «The Mindful Brain: Reflection and Attunement in the Cultivation of Well-Being», «The Developing Mind: How Relationships and the Brain Interact to Shape Who We Are» και «Parenting from the Inside Out», ο  Ζίγκελ συγκέντρωσε τα πορίσματα των νευροεπιστημών για τη λειτουργία της μνήμης, των συναισθημάτων και την οργάνωση του εγκεφάλου μέσω των διαπροσωπικών σχέσεων καθώς και τις γνώσεις για τους πρώιμους συναισθηματικούς δεσμούς στην οικογένεια και προτείνει μια νέα θεώρηση κατανόησης του ανθρώπου που συνδέει το γονίδιο με το περιβάλλον. 

Με τον δρ Ντάνιελ Ζίγκελ συναντηθήκαμε στο ξενοδοχείο του μετά την ημερίδα και είχαμε μια πραγματικά απολαυστική συζήτηση. Μέρος της συνέντευξης που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Mommy – Το παιδί μου κι εγώ». (Οι φωτογραφίες είναι του Γιάννη Δρακουλίδη)

 Ο Ζίγκελ  ορίζει ως νου τη διεργασία που ρυθμίζει τη ροή της ενέργειας και της πληροφορίας μέσα στο νευρικό σύστημα και μας διδάσκει ότι η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου αλλάζει με την εμπειρία.

Aγαπάτε πάρα πολύ τη δουλειά σας…

 Ναι, μ’αρέσει να συνδέομαι με ανθρώπους, να μιλάω μαζί τους για το πως συνδέονται οι άνθρωποι και να μεσολαβώ ώστε να συνδέονται και μεταξύ τους και με τον εαυτό τους. Το ενδιαφέρον για μένα είναι ότι το μήνυμα που μεταφέρεται από τον ένα στον άλλο είναι «χωμένο» στον τρόπο με τον οποίο επικοινωνείται.

Ο εγκέφαλος λειτουργεί πιο αποτελεσματικά όταν υπάρχει αγάπη;

Νομίζω πώς ναι, γιατί όταν αγαπάς έχεις περιέργεια, είσαι ανοικτός και δεκτικός. Οπως είπε ο Ηράκλειτος «τα παντα ρει», αν λοιπόν δεχτείς ότι και εσύ είσαι μέσα σ’αυτή τη ροή και είσαι ανοικτός τότε μπορείς να δεχτείς πολλά νέα πράγματα. Στην επιστήμη υπάρχει μια φράση «Η τύχη ευνοεί τον προετοιμασμένο νου».

Μήπως η πάρα πολλή αγάπη βλάπτει τα παιδιά;

Τι σημαίνει για σας πάρα πολλή αγάπη;

Για πολλούς γονείς σημαίνει ότι είναι έτοιμοι συνεχώς να προσφέρουν αυτό που θέλουν τα παιδιά τους χωρίς όρια.

 Αυτό δεν θα το έλεγα πάρα πολλή αγάπη αλλά πάρα πολλή ελευθερία χωρίς δομή. Μερικές φορές ένας γονιός τεμπέλης ή ένας γονιός που φοβάται ότι δεν θα είναι αρεστός στο παιδί του, δίνει πολλές ελευθερίες. Αυτό όμως δεν είναι υγιές. Ο εγκέφαλος έχει επιτάχυνση και φρένα και μπορεί να αναπτύξει την ικανότητα να φρενάρει και έτσι να υπάρξει μια ισορροπία στα εφόδια που προσφέρουν οι γονείς στα παιδιά.

Πότε μεγαλώνει καλύτερα ένα παιδί;

Χρειάζεται ένα δομημένο περιβάλλον που να βάζει όρια και ταυτόχρονα τιμά τους μύχιους πόθους του παιδιού.

Ποια είναι η γνώμη σας για την τιμωρία;

Προτιμώ τη λέξη πειθαρχία που σημαίνει διδάσκω. Τα παιδιά χρειάζονται πειθαρχία και δομή δηλαδή να διδάσκονται από τις συνέπειες των πράξεών τους και να μαθαίνουν τον τρόπο να καταστέλλουν την παρόρμησή τους. Μερικές φορές οι γονείς μπερδεύουν την τιμωρία με την πειθαρχία και τότε αφήνουν να εκφραστεί ο θυμός και η δυσπιστία τους και η απογοήτευση που νιώθουν τους οδηγεί σε αντιδράσεις τιμωρητικές.

Ποιοτικός χρόνος ή όσο περισσότερο χρόνο γίνεται μαζί με τα παιδιά μας;

Ο χρόνος που περνάμε με τα παιδιά μας θα πρέπει να έχει ποιοτικές περιόδους κατά τις οποίες ο γονιός χρειάζεται να είναι απόλυτα συντονισμένος με το παιδί του, να παίζει και να συμμετέχει μαζί του σε διάφορες δραστηριότητες. Ας είμαστε, όμως, ρεαλιστές, δεν μπορείς να είσαι συνεχώς συντονισμένος με το παιδί σου, αυτό άλλωστε δεν του κάνει καλό. Υπάρχουν στιγμές που θα του πεις «εγώ τώρα χρειάζεται να μαγειρέψω ή να κάνω μερικά τηλεφωνήματα κι σύ πρέπει να κάνεις κάτι δικό σου.» Αυτό φέρνει ισορροπία.

Το διαζύγιο έχει αρνητική επίδραση;

Ναι το διαζύγιο μπορεί να είναι πάρα πολύ οδυνηρό για τα παιδιά, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, γιατί ο κόσμος τους που τον θεωρούσαν προβλέψιμο θρυματίζεται. Εαν πρέπει να το υποστούν γιατί οι γονείς είναι πολύ δυστυχισμένοι μαζί και τσακώνονται συνεχώς, τότε χρειάζεται να κάνουν τα πάντα για να μειωθεί στο ελάχιστο αυτός ο πόνος. Χρειάζεται να είναι πολύ ανοιχτοί με τα παιδιά τους και να τα διαβεβαιώσουν ότι δεν θα υπάρχει πια ένταση και συγκρούσεις ανάμεσα στους πρώην συζύγους. Κυρίως, όμως, να τα διαβεβαιώσουν ότι δεν φταίνε αυτά για το χωρισμό, ότι χωρίζουν μεταξύ τους και όχι με το παιδί.

Βλάπτουν η τηλεόραση και ο υπολογιστής;

Σε μια πρόσφατη δημοσίευση στο περιοδικό «Scientific American Mind» αναφέρεται ότι ένα από τα δέκα καλύτερα πράγματα που μπορείς να κάνεις για να βελτιώσεις τη λειτουργία του εγκεφάλου είναι να παίζεις video games. Δεν μπορούμε λοιπόν να απορίψουμε όλα τα video games. Αντίθετα η τηλεθέαση μπορεί να διακόψει τη λειτουργία του εγκεφάλου. Εκτός από μερικά τηλεοπτικά προγράμματα υψηλής ποιότητας, τα περισσότερα είναι σκουπίδια, επιπλέον δεν είναι διαδραστικά και ο εγκέφαλος που παρακολουθεί τηλεόραση μπορεί να περιπέσει σε μια κατάσταση τρανς, προτιμώ λοιπόν έναν άνθρωπο που παίζει διαδραστικά video games στον υπολογιστή από κάποιον άλλο που παρακολουθεί παθητικά τηλεόραση επί ώρες. Η κακή πλευρά βέβαια των υπολογιστών είναι ότι οι άνθρωποι δεν διαβάζουν βιβλία που διευρύνουν τη φαντασία, δεν αλληλεπιδρούν πρόσωπο με πρόσωπο και δεν ασκούνται έξω στη φύση και αυτά τα τρία πράγματα είναι απολύτως απαραίτητα για την ανάπτυξή τους.

 Υπάρχει κάποιο έλλειμα στην σύγχρονη εκπαίδευση;

Νομίζω ότι η σύγχρονη δυτική παιδεία εστιάζει στην ανάπτυξη του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου και αμελεί το δεξί. Ετσι τα παιδιά χάνουν τη μεγάλη ευκαιρία να αναπτύξουν την εσωτερική τους αντίληψη. Στην Αμερική διδάσκονται οι τρεις βασικές γνώσεις: ανάγνωση, γραφή και αριθμητική αλλά δυστυχώς από τα περισσότερα σχολεία απουσιάζει εντελώς η διδασκαλία εκείνη που προκαλεί τα παιδιά να κάνουν τις απαραίτητες εσωτερικές διεργασίες για να αναπτύξουν την περιοχή του εγκεφάλου, που είναι ενσωματωμένη στον προμετωπιαίο φλοιό. Με εξάπτει λοιπόν η ιδέα των σχολείων που θα διδάσκουν τη σπουδαιότητα του εγκεφάλου και ολοκληρωμένων ενιαίων περιοχών του και θα παρέχουν διδακτικές εμπειρίες που προάγουν την ανάπτυξή τους.

Είναι αυτό που εσείς ονομάσατε Mindsight;

Ακριβώς. Mindsight (νοητική όραση) είναι ο βασικός μηχανισμός για την ανάπτυξη της κοινωνικής και συναισθημαντικής νοημοσύνης. Χάνουμε λοιπόν πραγματικά την ευκαιρία να δώσουμε στα παιδιά τη μορφή αυτής της νοημοσύνης που σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες είναι μια πηγή προσαρμοστικότητας στη ζωή αλλά και αυτή που επιτρέπει την ακαδημαϊκή επιτυχία.

Πώς μεταδίδεται αυτή τη γνώση;

Υπάρχουν ειδικά προγράμματα μέσω των οποίων διδάσκονται οι κοινωνικές, συναισθηματικές και στοχαστικές δεξιότητες. Για παράδειγμα στις ιστοσελίδες http://www.mindsightinstitute.com, http://www.casel.org, http://www.garrison.org, θα βρείτε πολλές πληροφορίες και προγράμματα σχετικά με τη διδασκαλία αυτών των στοχαστικών δεξιοτήτων.

Στις μέρες μας χορηγούνται φάρμακα ακόμη και σε παιδιά με κατάθλιψη ή σε παιδιά υπερκινητικά. Θα μπορούσαν να προκαλέσουν μόνιμες βλάβες;

Υπάρχει μεγάλη συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα και ως παιδοψυχίατρος το αντιμετωπίζω συνεχώς. Αυτό που κάνω εγώ στο ιατρείο μου είναι πρώτον να βεβαιωθώ ότι τα παιδιά έχουν όλες τις απαραίτητες κοινωνικές σχέσεις, τον ύπνο που χρειάζονται, την κατάλληλη τροφή, αρκετό ελεύθερο χρόνο και αν ασκούνται. Είδα λοιπόν ότι όταν τα παιδιά αλλάξουν τρόπο ζωής τα συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης περνάνε και δεν χρειάζονται φαρμακευτική αγωγή. Στις ΗΠΑ πάντως υπάρχουν και παιδιά με πολύ σοβαρή κατάθλιψη που φθάνουν μέχρι την αυτοκτονία. Ξέρουμε ότι αυτά τα φάρμακα είναι ασφαλή σε μια περίοδο μερικών μηνών αλλά στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε αν έχουν σοβαρές αρνητικές παρενέργειες σε βάθος χρόνου. Γιαυτό και με ενδιαφέρει να αναπτύξω ένα νέο τρόπο σκέψης για τον νου, τον εγκέφαλο και τις ανθρώπινες σχέσεις, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να αντιμετωπίσουν προβλήματα όπως το άγχος και η κατάθλιψη με νέες δεξιότητες που μπορούν να μάθουν. Γιατί ο νους αλλάζει τον εγκέφαλο. Επίσης η αεροβική άσκηση όταν γίνεται με τη θέληση του ασθενή και όχι υποχρεωτικά έχει πολύ θετικά αποτελέσματα. Συνταγογραφώ 5 φορές την εβδομάδα αεροβική γυμναστική και διαλογισμό αρκούν τρία λεπτά καθημερινά γιαυτό.

Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στον εγκέφαλο των ανδρών και των γυναικών;

Ναι υπάρχουν. Κυκλοφορούν μάλιστα βιβλία με σχετικές αναφορές, αλλά προσωπικά έχω βρει ότι το να επικεντρώνεσαι σ’αυτές τις διαφορές δεν βοηθάει καθόλου. Μερικές φορές, μάλιστα οι άνθρωποι επαναπαύονται σ’αυτές, πράγμα που μπορεί να είναι ζημιογόνο. Για το λόγο αυτό εγώ δεν ασχολούμαι καθόλου με αυτές ούτε στη διδασκαλία μου ούτε στο ιατρείο μου.

Εχετε επηρεαστεί από ανατολικές φιλοσοφίες; Χρησιμοποιείτε τεχνικές τους;

Ενδιαφέρομαι για τις δυτικές και τις ανατολικές θρησκείες και φιλοσοφίες και γενικώτερα για κάθε τι που άλλοι άνθρωποι έχουν διερευνήσει γιατί με ενδιαφέρει να μάθω πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Νομίζω λοιπόν ότι υπάρχει πάρα πολλή σοφία σε κάθε έντιμη προσπάθεια για αυθεντική κατανόηση της αλήθειας και χρησιμοποιώ τεχνικές γιόγκα, διαλογισμού και προσευχής της κοινότητας των Ιησουιτών. Το θέμα δεν είναι από που προέρχονται αυτές οι τεχνικές αλλά το πώς ανοίγουν ένα παράθυρο στην αλήθεια και πόσο βοηθητικές είναι στο να ανακουφίσουν τον ανθρώπινο πόνο.

Ποια μέρη του εγκεφάλου επηρεάζονται όταν υπάρχει ψυχικό τραύμα;

Σε παιδιά που έχουν υποστεί φυσική ή σεξουαλική κακοποίηση, ανάλογα με την ηλικία στην οποία έχει συμβεί αυτό, επηρεάζεται το τηλώδες σώμα που συνδέει το αριστερό και το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου, ο ιππόκαμπος -που είναι κατ’εξοχήν υπεύθυνος για τη λειτουργία της μνήμης- είναι μικρότερος κατά 12% όπως και η παρεγκεφαλίδα.

Πώς δημιουργείται βλάβη στον εγκέφαλο;

Ενώ το ελαφρύ στρες βοηθάει τη μάθηση, σε υψηλά επίπεδα η κορτιζόλη που είναι η ορμόνη του στρες έχει τοξική επίδραση και καταστρέφει νευρώνες και συνάψεις οπότε αλλάζει ο τρόπος σύνδεσης των νευρώνων.

Τι ελπίδες έχει ένα άτομο με Αλτσχάιμερ να βελτιωθεί;

Είμαστε αισιόδοξοι και ρεαλιστές για τη διατήρηση του εγκεφάλου σε κατάσταση αναπτύξεως. Υπάρχουν βοηθητικά βιβλία όπως το «Train your mind» και «The brain that changes itself». Επίσης στην ιστοσελίδα http://www.positscience.com θα βρείτε αρκετές πληροφορίες. Δεν είμαι ειδικός αλλά σε δύο περιπτώσεις ασθενών με άνοια βρήκαμε το μέρος του εγκεφάλου που είχε επηρεαστεί και είδαμε ότι μπορούν να εκπαιδευτούν άλλα μέρη του εγκεφάλου.

Οι εγκληματίες γεννιούνται ή γίνονται;

Μάλλον συμβαίνουν και τα δύο. Υπάρχουν έρευνες που δείχνουν ότι υπάρχει γενετική προδιάθεση στο να γίνει κάποιος εγκληματίας. Επίσης αρκετές μελέτες δείχνουν ότι οι εγκέφαλοί τους διαφέρουν. Υπάρχει η άποψη ότι ειδικά σε κάποιες περιπτώσεις ψυχοπαθών δολοφόνων, που εκτελούν εν ψυχρώ υπάρχει κάποιο λάθος στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου τους. Εχουν κατεστραμένα κύτταρα που προκλήθηκαν είτε από χτύπημα στο κεφάλι σε συγκεκριμένα σημεία, -π.χ. σε πόλεμο- είτε από κακοποίηση.

Είναι πιο δεκτικοί σε αλλαγές οι ασθενείς που μαθαίνουν για τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου;

Ναι και είμαι πραγματικά εντυπωσιασμένος. Ανθρωποι που δεν γνωρίζουν τίποτα απολύτως για τον εγκέφαλο ενθουσιάζονται όταν μαθαίνουν όλα αυτά τα πράγματα, ίσως γιατί διαθέτουν εγκέφαλο (γέλια). Και αν διδάξεις την επιστημονική γνώση με ένα τρόπο κατανοητό μπορούν να τη μετατρέψουν σε κάτι σημαντικό για τον εαυτό τους.

Η Ψυχοθεραπεία αλλάζει τον εγκέφαλο;

Υπάρχουν μελέτες που έγιναν πριν και μετά από ψυχοθεραπεία οι οποίες δείχνουν ότι ο εγκέφαλος αλλάζει. Η θέση μου είναι ότι κάθε θεραπεία που έχει αποτελέσματα αλλάζει τον εγκέφαλο αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει μια τέτοια μελέτη γιατί θάπρεπε να μελετήσεις όλους τους ανθρώπους που είναι σε θεραπεία. Πώς θα μπορούσε όμως να μην είναι αλήθεια! Είναι σα να λες «κουνάω το χέρι μου, άρα ο εγκέφαλος μάλλον είναι εν δράσει.» Σιγά το πράγμα.

Τι θα συμβουλεύατε τους έλληνες για το ευ ζην τους;

Δεν μου είναι οικείος ο τρόπος της οικογενειακής ζωής των ελλήνων, έχω ακούσει όμως ότι υπάρχει ένα εκτεταμένο οικογενειακό δίκτυο με στενές σχέσεις πράγμα που θεωρώ εξαιρετικό. Εχω ακούσει, επίσης, ότι στην Ελλάδα, όπως και τις υπόλοιπες Μεσογειακές χώρες υπάρχουν πολύ χαμηλά ποσοστά ψυχικών παθήσεων, πράγμα που θεωρούμε ότι οφείλεται στην οικογενειακή ζωή και την κουλτούρα αυτών των οικογενειών και όχι στον καλό καιρό και τις ομορφιές της Μεσογείου. Αυτό συμφωνεί με έρευνες για πληθυσμούς με άλλες πολιτισμικές αξίες που δείχνουν ότι όσο περισσότερες κοινωνικές σχέσεις έχεις τόσο πιο υγιής είσαι. Στις ΗΠΑ π.χ. υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που έχουν αποσυνδεθεί, δεν έχουν ούτε οικογενειακές σχέσεις ούτε ένα εκτεταμένο κοινωνικό δίκτυο που θα μπορούσε να τους υποστηρίξει. Είναι λοιπόν πάρα πολύ σημαντικό για όλους μας να μένουμε συνδεδεμένοι με άλλους ανθρώπους σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας.

Σας ευχαριστώ πολύ.

ΥΓΙΕΙΝΗ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

«Δεν χρειάζονται πολλές ώρες διαλογισμού, τρία λεπτά καθημερινά αρκούν για να «αερίσουμε» τον εγκέφαλό μας» προτείνει ο δρ Ντανιελ Ζίγκελ: «Όπως ακριβώς η στοματική υγιεινή απαιτεί να βουρτσίζουμε καθημερινά τα δόντια μας, έτσι και ο διαλογισμός -για να έχουμε αυτεπίγνωση ή συνειδητότητα (mindfulness)- είναι ένα είδος υγιεινής του εγκεφάλου, που καθαρίζει και δυναμώνει τις συνδέσεις των συνάψεων στον εγκέφαλο».

• Σε ένα ήσυχο δωμάτιο καθίστε σωστά και κλείστε τα μάτια σας.

• Για περίπου ένα λεπτό παρατηρήστε τι συμβαίνει στο σώμα σας. Νιώθετε βάρος; Καταγράψτε κάθε κίνηση που κάνετε.

• Για άλλο ένα λεπτό, αναπνεύστε αργά και βαθιά. Μην προσπαθείτε να αλλάξετε τίποτα ή να κάνετε κάτι. Μην ανησυχείτε για τις σκέψεις που περνάνε από το μυαλό σας.

• Ακούστε τους ήχους γύρω και μέσα σας. Μην προσπαθείτε να τους αναγνωρίσετε, απλά ακούστε τους. Παρατηρήστε τα ήσυχα διαστήματα ανάμεσα στους ήχους. Προσέξτε και πάλι πως αισθάνεται το σώμα σας και μετά ανοίξτε σιγά σιγά τα μάτια σας.

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

• Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένα ζωντανό, ανοικτό, δυναμικό σύστημα, που συνδεέται με άλλα συστήματα ειδικά άλλους εγκεφάλους

• Διαθέτει 100 δις νευρώνες με 10.000 συνάψεις ο καθένας και 10 στην εκατομμυριοστή δυνατές On/Off καταστάσεις νευρωνικής δραστηριότητας

• Οι πρώτοι νευρώνες που αργότερα θα γίνουν εγκεφαλικά κύτταρα εμφανίζονται γύρω στις 40 μέρες μετά τη σύλληψη. Έχει υπολογισθεί ότι τις επόμενες 120 ημέρες οι νευρώνες μας σχηματίζονται με ρυθμό 580.000 το λεπτό

• Η γέννηση, ανάπτυξη και η σύνδεση των νευρώνων, δηλαδή η πλαστικότητα του εγκεφάλου, είναι ο βασικός μηχανισμός όλης της μάθησης και προσαρμογής.

• Με έναν πολύπλοκο γενετικό μηχανισμό οι νευρώνες κατευθύνονται και δημιουργούν συγκεκριμένες δομές και δίκτυα. Η όλη διαδικασία υπόκειται σε ένα χρονικό πρόγραμμα με γονιδιακά καθορισμένους κανόνες. Τα μωρά, για παράδειγμα, πρώτα αρχίζουν να βλέπουν και μετά βλέπουν στερεοσκοπικά.

• Αν και οι κυρίως συνδέσεις και δομές σχηματίζονται από γονιδιακά μεταφερόμενες πληροφορίες, δηλαδή τη μνήμη του είδους μας, το ραφινάρισμα και η λεπτομέρεια καθορίζονται από την εμπειρία και τη χρήση. Τα γονίδια δηλαδή δημιουργούν τις δομές αλλά το περιβάλλον, ειδικά οι διαπροσωπικές σχέσεις, τις σμιλεύουν.

• Η βέλτιστη ανάπτυξή μας μοιάζει να εξαρτάται από ένα περιβάλλον ισορροπίας μεταξύ φροντίδας / βοήθειας και μετρίου βαθμού stress. Η διασάλευση αυτής της ισορροπίας μπορεί να οδηγήσει σε συμπτώματα, δυσπροσαρμοστικές άμυνες και ψυχοπαθολογία.